Udaberria hurbildu ahala, inauterien garaia da. Euskal Herrian probintzia bakoitzak bere ospakizuna du. Ezagutu edo berraurkitu tradizio horri lotutako mitoak.
Olentzeroren etorrera eta abendu amaieran neguko solstizioaren iragarpena omendu ostean, udaberria eta eguraldi beroagoaren etorrera datozenak dira urtarrilaren amaieran ospatzen diren inauteriak.
Euskal Herrian hiru pertsonaia ezinbestekoak dira kultu honetarako: Hartza, Joaldunak eta Zan Pantzar (gaiztoa irudikatzen duen pertsonaia). Probintziaren arabera, azken pertsonaia hau ezberdina da baina sinbolismo bera mantentzen du. Euskal Herriko lau bazterretan, euskaraz “Ihauteri” izeneko inauteriak, abestien, dantzaren, musikaren eta baita antzerkiaren bitartez irudikatzen dira.
Pertsonaiak
Hartza (hartza), ospakizunaren parte da, hibernazioa adierazten duelako. Inauterietan herriko gazteek zarata aterako dute esnatzeko eta, horrela, neguaren amaiera markatzeko.
Bera esnatzeko, biztanleei laguntzen diete Joaldunak, jendea ardi-larruaz jantzita, txapel puntadun bat eta kanpaiak bularrean. Látigo gisa balio duen makila batez hornituta, izpiritu gaiztoak eta sorginkeria txarrak urruntzen dituzte.
Zan Pantzar inauterietan aurkitzen den pertsonaia ere bada. Beste izen batzuk lotzen zaizkio, esaterako Otxin Eztia ou Ziripot, probintziaren arabera baina beti sinbologia bera mantentzen du: gaiztoa pertsonan. Gehiegikeriak pilatzen ditu eta azken urtean gertatutako gorabehera eta ezbehar guztien kausa omen da. Askotan ardoz eta koipez zikinduta dagoen arropek irudikatzen dute, txistorra lepokoa eta Xahakoa (ardoz betetako kalabaza) lepoan. Urtero legez, inauteriak antolatzen dituzten gazteek epaiketa egiten dute Zan Pantzar horren ostean epaitu eta gero herriko plazan erre zuten.
Epaiketa eta antzerkia
Euskal Herrian ez dago inauteririk antzerkirik eta panfletorik gabe. Herriko kaleetan eta etxeetan biztanleekin elkartzen ibili ostean, inauterizaleak “epaiketa”ra dedikatzen dira. Umorezko hainbat antzerki eszenaren bitartez, protagonistek urteko gertaeren kritika sozial eta politikoa egiten dute. Iritsi da orain markagailua finkatzeko unea. Ekintzak dantza eta kantuarekin tartekatzen dira. Euskarak ezinbesteko lekua du inauterietan, kantuak eta antzerki emanaldia euskaraz esklusiboki egiten dira.
Probintzia bakoitzak bere inauteriak ditu
Labord
Inauteriak bi garai ezberdinetan ospatzen dira. Lehenik eta behin, herriko gazteek deitutako etxe-ibilaldia antolatzen dute Etxez etxeak ou Kaskarrotak. Inauteri eguna baino aste batzuk lehenago hasten da hau. Helburua bizilagunekin elkartzea da, haiek ezagutzeko, haiekin trukatzeko eta horrela belaunaldien arteko lotura sortzeko. Kolektiboa etxe eta baserri guztietan gelditzen da dantza batzuk dantzatzeko eta abesteko, trukean, anfitrioiak jan-edana eskaintzeko ohitura da.
Azkenik inauterien eguna helduko da, "uztearen" azken eguna eta azken txantxetarako ordua. Zirtzil kanpoan daudenak. THE Zirtzil neguarekin lotutako pertsonaia bihurriak eta txantxazaleak dira. Hau da ergelkeriak egiteko azken aukera. Dena egiten ari dira Zan Pantzar kondenatu ez dadin eta pailazoa egiten jarraitzeko. Haientzat zoritxarrez, udaberria da, zuriz eta kolorez jantzitako dantzariek irudikatuta, borroka irabaziko duena.
Nafarroa Beherea
Lapurdiko probintzian bezala, Nafarroa Behereak bi ataletan antolatzen ditu bere inauteriak.
Inauteri eguna baino astebete lehenago, da Santibate : Zirtzil eta neguko jaia. Zirtzilak pozik ibiltzen dira euren herriko kaleetan abesten eta dantzan. Bi Bertsulari, poeta inprobisatzaileak eta musikariek jarraitzen diete eta ekitaldiak zuzenean komentatzen dituzte.
Hurrengo astean, lekua Libertimendua : egunaren eta argiaren ospakizuna. Herriko plazan elkartzen dira gero biztanleak Zan Pantzarren epaiketara joateko.
Zuberoa
Iparraldeko hirugarren eta azken probintzian (Ipar Euskal Herrian) inauteriak deitzen dira Maskarada. Beste bi probintzietan ez bezala Maskarada herri batek eta berak antolatzen ditu inauteri garai osorako. Ondoren izendatutako herriko gazteak arduratuko dira maskarada prestatzeaz eta herriz herri ibiliko dira eguraldi ona iritsi dela ospatzera.
Lapurdin eta Nafarroa Beherean bezala, inauteriak bi emanalditan banatzen dira: Barrikada et Ofizioa. Lehenengoa Barrikada goizean egiten da eta herrian zehar ibilaldi batean datza, tabernaz taberna eta etxez etxe joanez. Hemen, Zirtzil taldeek ordezkatzen dute " beltza", berriz, dantzariak, eguneko ordezkariak, taldeak egiten ditu " Gorria".
Bigarren zatia, Ofizioa , talde beltzaren epaiketan datza. Ekitaldiaren emaitza berdina izaten jarraitzen du dantzarien garaipenarekin” Gorria » iluntasuna gainditzera datorrena « beltza".
Iturriak:
- https://www.eke.eus/fr/culture-basque/danse-basque/sur-le-calendrier-de-la-danse/les-carnavals-en-dansant/les-mascarades
- https://www.en-pays-basque.fr/patrimoine-et-traditions/les-traditions-basques/carnavals-et-mascarades/
- https://eu.wikipedia.org/wiki/Inauteri#Erreferentziak
- https://basqueculture.eus/media/uploads/basque/puntos/relacionados/basque_tradizioak_eus-fr.pdf
https://files.eke.eus/pdf/Les+celebrations+de+Libertimendua+et+Santibate.pdf